Tradycyjna nauka zawodu w oparciu o wiedzę i doświadczenie Mistrza oraz naukę i pracę czeladnika to tzw. system czeladniczy. Jest to sposób kształcenia w rzemiośle, który wywodzi się z dawnych czasów, kiedy to nauczanie rzemiosła odbywało się poprzez praktykę, bez formalnych szkół czy uczelni. W systemie czeladniczym, Mistrz rzemieślniczy jest nauczycielem i mentorem dla swojego ucznia, czyli czeladnika. To on przekazuje mu swoją wiedzę i doświadczenie, pokazuje, jak wykonywać różne czynności, jak dobierać narzędzia i materiały, jakie techniki stosować itp. Mistrz jest odpowiedzialny za kształtowanie umiejętności i charakteru swojego ucznia, a jego celem jest przekazanie rzemiosła w taki sposób, aby jego uczniowie mogli stać się samodzielnymi rzemieślnikami. Czeladnik z kolei uczy się od Mistrza poprzez praktyczną pracę w warsztacie. Musi wykonać wiele różnych zadań, aby nauczyć się rzemiosła. Często zaczyna od prostych czynności, takich jak szlifowanie, cięcie czy montaż, a następnie stopniowo rozwija swoje umiejętności i zdolności. Egzamin mistrzowski i czeladniczy w rzemiośle to końcowy etap nauki zawodu. Egzamin polega na wykonaniu określonych zadań z danej dziedziny rzemiosła. Uczeń musi udowodnić, że posiada odpowiednie umiejętności i wiedzę, aby móc zostać uznany za czeladnika. Egzamin mistrzowski jest bardziej wymagający niż czeladniczy i obejmuje szerszy zakres wiedzy i umiejętności. Egzamin czeladniczy przeprowadza się w dwóch etapach: praktycznym i teoretycznym. Etap praktyczny polega na samodzielnym wykonaniu przez zdającego zadań egzaminacyjnych sprawdzających umiejętności praktyczne. Etap teoretyczny odbywa się w dwóch częściach: pisemnej i ustnej. Część pisemna polega na udzieleniu przez zdającego odpowiedzi na pytania z zakresu następujących tematów:

• rachunkowość zawodowa,
• dokumentacja działalności gospodarczej,
• rysunek zawodowy,
• zasady bezpieczeństwa i higieny pracy oraz ochrony p.poż.
• podstawowe zasady ochrony środowiska,
• podstawowe przepisy prawa pracy,
• podstawowa problematyka prawa gospodarczego i zarządzania przedsiębiorstwem.

Część ustna polega na udzieleniu przez zdającego odpowiedzi na pytania z zakresu następujących tematów:

• technologia,
• maszynoznawstwo,
• materiałoznawstwo.

Izba Rzemieślnicza dopuszcza do egzaminu czeladniczego osobę, która spełnia jeden z następujących warunków:

• ukończyła naukę zawodu u rzemieślnika oraz dokształcanie teoretyczne w szkole lub w formach pozaszkolnych,
• posiada świadectwo ukończenia gimnazjum albo ośmioletniej szkoły podstawowej oraz uzyskała umiejętności zawodowe w zawodzie, w którym zdaje egzamin, w formie pozaszkolnej,
• posiada świadectwo ukończenia gimnazjum albo ośmioletniej szkoły podstawowej oraz co najmniej dwuletni lub trzyletni staż pracy w zawodzie, w którym zdaje egzamin - odpowiednio do okresu kształcenia w danym zawodzie przewidzianego w klasyfikacji zawodów szkolnictwa zawodowego, określonych w odrębnych przepisach,
• posiada świadectwo ukończenia gimnazjum albo ośmioletniej szkoły podstawowej oraz co najmniej dwuletni lub trzyletni staż pracy w zawodzie, w którym zdaje egzamin - odpowiednio do okresu nauki w danym zawodzie ustalonym przez ZRP, jeżeli zawód nie występuje w klasyfikacji zawodów szkolnictwa zawodowego,
• posiada świadectwo ukończenia szkoły ponadgimnazjalnej albo dotychczasowej szkoły ponadpodstawowej, prowadzącej kształcenie zawodowe o kierunku związanym z zawodem, w którym zdaje egzamin,
• posiada tytuł zawodowy w zawodzie wchodzącym w zakres zawodu, w którym zdaje egzamin, oraz po uzyskaniu tytułu zawodowego co najmniej półroczny staż pracy w zawodzie, w którym zdaje egzamin.

Egzamin mistrzowski przeprowadza się w dwóch etapach: praktycznym i teoretycznym. Etap praktyczny polega na samodzielnym wykonaniu przez zdającego zadań egzaminacyjnych sprawdzających umiejętności praktyczne. Etap teoretyczny odbywa się w dwóch częściach: pisemnej i ustnej. Część pisemna polega na udzieleniu przez zdającego odpowiedzi na pytania z zakresu następujących tematów:

• rachunkowość zawodowa wraz z kalkulacją,
• dokumentacja działalności gospodarczej,

• rysunek zawodowy,

• zasady bezpieczeństwa i higieny pracy oraz ochrony p.poż.

• podstawowe zasady ochrony środowiska,

• podstawowe przepisy prawa pracy,

• podstawowa problematyka prawa gospodarczego i zarządzania przedsiębiorstwem,

• podstawy psychologii i pedagogiki,

• metodyka nauczania.

Część ustna polega na udzieleniu przez zdającego odpowiedzi na pytania z zakresu następujących tematów:

• technologia,

• maszynoznawstwo,

• materiałoznawstwo.

Izba Rzemieślnicza dopuszcza do egzaminu mistrzowskiego osobę, która spełnia jeden z następujących warunków:

• posiada tytuł czeladnika lub równorzędny w zawodzie, w którym zdaje egzamin, i po uzyskaniu tytułu zawodowego co najmniej trzyletni staż pracy w tym zawodzie albo łącznie przed i po uzyskaniu tytułu zawodowego co najmniej sześcioletni staż pracy w zawodzie, w którym zdaje egzamin oraz świadectwo ukończenia szkoły ponadgimnazjalnej albo dotychczasowej szkoły ponadpodstawowej,

• przez okres co najmniej sześciu lat w ramach samodzielnie prowadzonej działalności gospodarczej wykonywała zawód, w którym zdaje egzamin, i posiada świadectwo ukończenia szkoły ponadgimnazjalnej albo dotychczasowej szkoły ponadpodstawowej,

• posiada tytuł czeladnika lub równoważny w zawodzie wchodzącym w zakres zawodu, w którym zdaje egzamin, i po uzyskaniu tytułu zawodowego co najmniej trzyletni staż pracy w zawodzie, w którym zdaje egzamin oraz świadectwo ukończenia szkoły ponadgimnazjalnej albo dotychczasowej szkoły ponadpodstawowej,

• posiada tytuł mistrza w zawodzie wchodzącym w zakres zawodu, w którym zdaje egzamin, i po uzyskaniu tytułu mistrza co najmniej roczny staż pracy w zawodzie, w którym zdaje egzamin oraz świadectwo ukończenia szkoły ponadgimnazjalnej albo dotychczasowej szkoły ponadpodstawowej,

• posiada świadectwo ukończenia szkoły ponadgimnazjalnej lub dotychczasowej szkoły ponadpodstawowej, dających wykształcenie średnie, w zawodzie wchodzącym w zakres zawodu, w którym zdaje egzamin, i tytuł zawodowy w zawodzie wchodzącym w zakres zawodu, w którym zdaje egzamin, oraz po uzyskaniu tytułu zawodowego co najmniej dwuletni staż pracy w zawodzie, w którym zdaje egzamin,

• posiada dyplom ukończenia szkoły wyższej na kierunku lub w specjalności w zakresie wchodzącym w zakres zawodu, w którym zdaje egzamin, i po uzyskaniu tytułu zawodowego co najmniej roczny staż pracy w zawodzie, w którym zdaje egzamin.

Egzaminy mistrzowskie i czeladnicze są ważne, ponieważ potwierdzają, że dana osoba posiada nie tylko wiedzę teoretyczną, ale także praktyczne umiejętności niezbędne do wykonywania danego rzemiosła. Po uzyskaniu tytułu, osoba taka staje się uznawana za wykwalifikowanego rzemieślnika.